Imprentas 172  di Ivan Marongiu

Cando Jonas Salk aiat regaladu su vatzinu chi at liberadu su mundu dae sa poliomielite

Is maladias infetivas ant semper acumpangiadu s’istòria de s’umanidade, cun un’efetu mannu pro sa gente a livellu econòmicu, psicològicu e sotziale. A su cumintzu de su sèculu XX, a fàghere prus timoria fiat sa poliomielite. Una maladia virale e contagiosa meda, chi corpiat prus che totu is pipios dae is chimbe annos in giosso, e massimamente in s’istade. Descrita in modu sientìficu sa prima borta in su 1789 dae su mèigu britànnicu Michael Underwood, sa poliomielite, cun probabilidade acumpàngiat s’òmine dae meda prus tempus, cun una sèrie de epidèmias chi si sunt sutzèdidas durante is sèculos colados. In Itàlia su picu epidèmicu s’est averguadu in su 1958, cun prus de 8.000 casos; in is Istados Unidos, imbetzes, s’epidèmia prus grave s’est averguada in su 1952, cun unu picu de prus de 57.000 casos registrados e prus de 3.000 mortos.  Sa poliomielite est causada dae tres diversas castas virales de su gènere Enterovirus, unu de is cales, su tipu 2, est istadu irraighinadu in belle totu su mundu in su 1999. Is virus agint subra su sistema nervosu, distruende in manera progressiva is tzèllulas e causende, in is casos prus graves, una paràlisi de is artes o fintzas de totu sa carena, influende puru in sa respiratzione. In su 90% de is casos, però, is sìntomos sunt sìmiles a cussos  de s’influèntzia. Galu no est craru su motivu pro ite tzertos indivìduos isvilupent sa forma prus grave de poliomielite. Sa cosa peus est ca non nche tenet cura: s’ùnica difesa est su vatzinu, chi at permìtidu de irraighinare sa pòlio in belle totu su mundu.

Custu vatzinu tenet un’istòria particulare: est istadu isvilupadu sa prima borta dae Jonas Salk in su 1952, s’annu de s’epidèmia in is Istados Unidos, cando sa populatzione fiat in una situatzione bastante familiare a sa de oe: sa vida in is tzitades si fiat firmada, is tzìnemas, is piscinas e is crèsias fiant istadas serradas pro prevènnere s’ispàinu de sa cundidura.

In una situatzione de apretu comente a cussa, Jonas Salk, mèdicu istadunidensu, traballaiat sèighi oras a sa die in su laboratòriu suo de s’Universidade de Pittsburgh, impreende is tècnicas chi aiat isvilupadu calicunu annu in antis pro su vatzinu influentzale. Sa punna sua fiat sa de isvilupare unu vatzinu inativadu contra sa pòlio, unu vatzinu, est a nàrrere, otentu partende dae unu virus mortu cun su calore o cun s’impreu de sustàntzias chìmicas, chi si depiat sumministrare cun tres inietziones fatas a distàntzia de tempus una de s’àtera.

In su matessi perìodu un’àteru chircadore, Albert Sabin, traballaiat in s’Universidade de Cincinnati a unu vatzinu “brandu”, basadu duncas subra de unu virus biu, cun una capatzidade de provocare sa maladia ma in modu prus lèbiu. In cunfrontu a su vatzinu de Salk, su de Sabin fiat prus fàtzile de aplicare, dae chi beniat sumministradu una sola borta ebbia e in pìndulas.

Però  Salk fiat lòmpidu pro primu a su traguardu, e in su 1952 aiat inghitzadu sa prima sèrie de esperimentos preliminares pro provare sa seguridade de su vatzinu suo. Is primas proas fiant istadas fatas in duos istitutos de Pittsburgh. In su mese de martzu de su 1954, Salk, a pustis de àere isciringadu su vatzinu a 5320 persones, a issu puru, a sa mugere e a is tres fìgios suos, aiat proadu a bìdere chi su vatzinu suo fiat seguru. A custu puntu, però, serbiant proas clìnicas beras. Oe diat èssere belle impossìbile a fàghere proas de unu vatzinu isperimentale a pipios de iscola. Mancari gasi, in su 1954, is babbos, cando su mundu fiat a sa chirca disperada de calicunu rimèdiu contra sa pòlio, is babbos de casi 2 milliones de pipios aiant ofridu is fìgios issoro comente sugetos  pro is proas.

In prus si fiat mobilitadu un’esèrtzitu de voluntàrios: 325.000 tra mèdicos, infermieris, educadores e tzitadinos, chi aiant su còmpitu de registrare is datos cun pinna e a tinteri, sena perunu finantziamentu de su guvernu o de is domos farmatzèuticas. Difatis, su dinari pro s’isperimentatzione fiat istadu regortu gràtzias a is lassas privadas a sa National Foundation for Infantile Paralysis, una fundatzione istituida in su 1938 dae su presidente Franklin D. Roosevelt, cussu puru invàlidu a càusa de sa poliomielite pigada cando aiat 39 annos, in su 1921.

Tra su 26 de abrile e su 10 de argiolas de su 1954, a is pipios chi aiant partetzipadu a sa fase isperimentale de su vatzinu — devènnidos famados comente is Pòlius Pioneers — fiant istadas  fatas is tres doses de su vatzinu de Salk. Finas a sa fine de cuss’annu is chircadores aiant sighidu a controllare is pipios, e aiant fatu 40.00  prelievos pro averiguare sa risposta de is anticorpos issoro.

S’elaboratzione de is datos, acumprida pro su prus a manu, fiat durada belle un’annu: in su beranu de su 1955, un’annu a pustis de su cumintzu de s’isperimentatzione, sa National Foundation aiat fatu ischire cun unu comunicadu istòricu  chi su vatzinu funtzionaiat, e fiat seguru in s’80-90% de is casos.

Ma su vatzinu de Salk no est petzi pro custa mobilitatzione generale chi est devènnidu famadu: s’iscientziadu, difatis, si fiat refudadu de ddu brevetare. Su 12 de abrile de su 1955, difatis, sa die chi fiat essidu su comunicadu de imprenta, Salk fiat istadu intervistadu dae Edward R. Murrow durante una trasmissione de sa CBS, e cando dd’aiat preguntadu si boliat assentare su brevetu de su vatzinu, aiat naradu: “Non nche tenet perunu unu brevetu. Su sole si podet brevetare?”

Sa de Salk est una frase chi est intrada in s’istòria comente  sìmbulu de altruismu in sa chirca sientìfica, prus che totu pro chie gherrat contra is ispeculatziones de is domos farmatzèuticas. In realidade s’arresonu est prus mannu: fintzas sena unu brevetu, sa gente aiat giai pagadu pro cussu vatzinu finantziende sa chirca. In unu’annu ebbia, difatis, 80 milliones de persones aiant fatu una lassa a sa National Foundation for Infantile Paralysis, e iscolas, comunidades e cumpangias si fiant unidos pro parare fronte a sa maladia. Su bilantzu de sa National Foundation for Infantile Paralysis, fiat crèschidu aici meda de èssere a tretu de pòdere finantziare medas àteras chircas, fintzas  cussa pro su Dna fata dae Watson e Crick.

In prus dae su puntu de vista legale su vatzinu non si podiat brevetare. Difatis in printzìpiu siat sa National Foundation, siat s’Universidade de Pittsburgh aiant chircadu de ddu brevetare, ma fiant istados firmados dae Salk etotu, chi riteniat chi su traballu suo esseret basadu subra annos de traballu acumpridu dae àteros. Segundu is legales, duncas, non ddoe fiant is cunditziones pro unu brevetu.

Oe de seguru diat èssere totu meda diferente: prima de totu sa realizatzione de unu vatzinu nou ponet in campu tecnologias noas, laboratòrios a s’avanguàrdia, personale  ispetzializadu meda e meses de traballu, totu cosas chi tenent costos artos meda. Peruna domo farmatzèutica o tzentru de chirca diat pònnere in campu totu custas risursas sena sa prospetiva de tènnere, a su mancu  pro unu tzertu perìodu, su deretu de cummèrtziu esclusivu.

In prus, alleghende de finantziamentos privados, ddoe tenet un’àtera cosa chi tocat a cunsiderare: immoe sa gente non si fidat prus de s’iscièntzia e cun probabilidade in pagos diant èssere dispostos a finantziare sa chirca, e medas prus pagos diant contribuire comente  voluntàrios. Comente s’est giai bidu in medas casos, sa chirca de vatzinos noos, prus de un’isfortzu colletivu, oramai est una gara tra natziones chi faghent a gara pro arribbare prima a resurtados ùtiles pro ddos pòdere isfrutare in su mercadu mundiale de is fòrmacos.Pro serrare, bidos is interessos chi ddoe sunt in custu campu, in die de oe is domos farmatzèuticas diant brevetare su sole puru!