Ivan Marongiu

Sa Dislessia: ite est e comente si podet reconnòschere

In sos giornales e in televisione s’allegat meda de sa dislessia, ma non totus ant un’idea crara de ite siat a beru custu disturbu chi corpit medas pitzinnos e pitzinnas italianos. In custu aprofundimentu amus chircare de dare calicuna definitzione.  Sa dislessia cumportat dificultades lèbias, mèdias o graes in sa letura e in sa cumprensione de sos testos e de sos nùmeros, in sa memorizatzione de sas definitziones, in sa memorizatzione de sos tèrmines ispetzìficos. Importante sutaliniare chi: fintzas un’istorbu de sa letura de unu testu iscritu podet cumportare dificultade fintzas mannas in matemàtica a segunda de su gradu de dislessia e de sa classe frecuentada dae su pipiu. Difatis, prus su pipiu andat a in antis cun s’iscolarizatzione, prus sas rechertas creschent e cun issas sas dificultades in matemàtica, ligadas a sa cumprensione de sos sos problemas e a sa cuntzetualizatzione astrata, prus che totu si custa benit trasmìtida mescamente cun su canale verbale.

In generale, su pipiu e s’istudiante cun dislessia non tenent unu raportu “naturale” cun s’aprendimentu chi devet acontèssere tràmite sos faeddos: pro issos no est sufitziente ascurtare pro cumprèndere e imparare, ma netzèssitant de acrarimentos chi colent fintzas pro mesu de s’esèmpiu cuncretu e de s’isperimentatzione. In prus, s’ischema sintèticu, acanta cumpàrgiat su “percursu resonadu” acumpridu dae s’insegnante, est importante meda pro s’alunnu cun Dislessia, chi mescamente durante sos annos de s’iscola Primària e Segundària de I gradu, no at a èssere a tretu de costruire custu ischema in autonomia, ma at a dèvere èssere semper ghiadu. Custu interessat totu sas disciplinas iscolàsticas e totu cussas chi su pipiu devet imparare in classe. Difatis, sa Dislessia no est unu problema solu pro sa letura. Est nòdidu comente sa Dislessia est a s’orìgine de medas problemas tìpicos de letura, ma balet sa pena aprofundire calicunu connoschimentu, chi podet fornire unu profilu prus cumpletu de s’iscolanu cun Dislessia.

Sos pipios cun Dislessia sa ‘ispissu ant tentu dificultade de limbàgiu in sos primos tres annos de vida: si podet tratare de pipios chi ant imparadu a faeddare cara a sos duos annos, àteros bias imbetzes ant imparadu cara a s’annu, ma posca su limbàgiu issoro est abarradu pòveru, opuru no ant mai pronuntziadu bene sos faeddos, o ant sighidu a impreare frases costruidas in modu non pròpiu curretu. S’impreu de su limbàgiu est a sa base de sas fainas didàticas presentes in iscola e est pro custu motivu chi unos cantos casos de Dislessia parent “nàschere” durante sos annos de sa Primària. In realidade, su cuntestu iscolàsticu ponet in lughe problemàticas giai presentes. In una pariga de casos, si su pipiu non benit in cuntatu cun un’ambiente acanta su limbàgiu iscritu e cussu orale costituint in su matessi tempus s’istrumentu e s’ogetu printzipale de aprendimentu, sas dificultades suas e sas problemàticas suas si diat configurare in manera prus pagu “forte” (comente càpitat pro esèmpiu in sos percursos de aprendimentu chi sighint su mètodu Montessori).

Su problema de letura e iscritura podet èssere cunsideradu dae s’insegnante comente su signale prus craru de unu funtzionamentu prus ampru. In generale, su pipiu cun Dislessia est particulare fintzas cando non leghet: cando faeddat impreat faeddos diferentes tra issos creende chi signìfichent sa matessi cosa, opuru tenet pagu interessu a faeddare in manera “curreta” e addurat a imparare su liguàgiu ispetzìficu de sas vàrias matèrias. No ammentat tèrmines noos cun fatzilidade e est lentu a s’ammentare s’alfabetu, opuru non l’imparat de su totu. Cando iscurtat, su pipiu diat pòdere non cumprèndere  totu su sensu de su chi li benit naradu, mescamente si su cuntzetu est ricu de frases subordinadas e si sunt pagos sos esèmpios leados dae  sa realidade cuncreta presentes in s’arresonu.

Est comente chi su modu de faeddare nostru resurtaret tropu cumplessu, ca su pipiu non tenet sos trastos pro l’organizare in manera autònoma (comente faghet  imbetzes su pipiu non dislèssicu, chi a ogna contu, a segunda de s’edade, resurtat belle cumpetente a cumprèndere su chi iscurtat). Diferente est iscurtare unu testu lèghidu dae calicunu, o iscurtare un’arresonu. Su testu chi benit lèghidu, tenet una rìtmica e una puntegiadura giai ordinada e chi duncas fatzìlitant s’organizatzione. Unu bonu petzu, o unu capìtulu de unu bonu libru de testu, sunt giai “organizados” e duncas su pipiu resesset a cumprèndere iscurtende sa letura de un’àtera persone.

A ogna contu, sos piseddos e sas piseddas dislèssicas, si sighidas cun atentu dae sa famìlia e dae s’iscola, podent cunsighire totu sos tìtulos de istùdiu, mancari cun prus dificultades, ma lu podent fàghere. Esèmpios bi nd’at medas. S’ùrtimu in òrdine de tempus est cussu de Vittoria, una pitzoca trentina de 25 annos chi s’est laureada cun 110 in s’Universidade Catòlica. Sa marrania sua est istada contada in un’intervista essida in su giornale Repubblica.

«So dislèssica e discalcùlica, est a nàrrere chi tèngio dificultades a lèghere e a fàghere càrculos».  In pagos ischiant de custa sua dificultade, ma sa die de sa làurea sua in Comunicatzione de impresa e marketing a s’Universidade Catòlica de su Sacru Coro de Milanu, Vanessa l’at chertu contare a totus. A amigos, parentes e connoschetes. L’at iscritu fintzas in sa prefatzione de sa tesi, e at lèghidu sa dèdica a sos parentes, collegados bia telefoneddu o computer, cumpartende su testu in sa pàgina sua de Facebook. “In pagas oras su messàgiu miu est divènnidu virale e in medas m’ant iscritu pro mi fàghere sos complimentos,  fintzas persones disconnotas. Gasi su difetu meu est devènnidu unu pregi”. Cando Vanessa at iscritu cussos faeddos totu  si podiat pensare, francu  chi sa pinna esseret in manu a una pitzoca dislèssica. Est fàtzile imaginare chi cun cuddas paràulas apat fatu emotzionare persones medas, in una die ùnica comente cussa de sa làurea. Mancari a sos tempos de su Coronavirus.

«Fia torrada a Trentu in sa metade de freàrgiu cun s’intentzione de mi firmare calicuna die e posca torrare a Milanu pro finire sa tesi. Imbetzes b’est istadu s’acorru e non so prus torrada. Custu fatu de istare in domo, però, m’est serbidu meda pro otènnere custu resurtadu. Torrende a sa làurea, l’apo discutida online. Apo iscritu sa tesi subra  sa “Generatzione Z”, de comente sas aziendas potzant atràere sos mègius talentos. Un’argumentu de grandu atualidade, bidu chi  sos mètodos e sos mèdios de comunicatzione de sos giòvanos, in custas dies sunt devènnidos patrimòniu de totus: finas a un’annu a oe fàghere una videocunferèntzia,  cunsinnare un’òrdine a calicunu amigu, impreare sas App, bèndere e comporare online non fiant atziones chi faghiant totus. Oe lu sunt devènnidas. Pro su traballu meu est istadu ùtile meda su tirotzìniu fatu in s’ex iscola mia, sa Artigianelli. A propòsitu: a pustis de sas mèdias m’aiant cussigiadu un’iscola superiore professionale, ca fortzis diat èssere istada prus simpre pro mene. E a sa fine mi so laureada in una facultade a metade tra Lìteras e Economia. Durante sa discussione apo cummìtidu una pariga de errores: pro esèmpiu apo naradu “letura” imbetzes de “literadura” e “41%” imbetzes de “14%”.

Errores tìpicos pro chie est dislèssicu e discalcùlicu. Deo sa diàgnosi l’apo tenta in segunda mèdia: giai a sas elementares, sigomente mi costaiat  meda a imparare sas tabellinas e a lèghere, mancari s’impignu, fia andada a fàghere una bìsita, ma m’aiant naradu chi tenia calicun’àteru tipu de problema, non sa dislessia. Posca apo fatu àteros controllo in segunda mèdia e m’ant diagnosticadu sa Dsa. Cun sos trastos giustos si resesset a istudiare, fintzas si lèghere e ammentare su iscritu est prus difìtzile. Ammito de àere semper bisadu de bìvere in unu mundu sena puntegiadura. Devo ringratziare sos genitores meos chi m’ant semper sighida e, mescamente, no ant fatu cunfrontos cun frade meu, chi est su prus bravu de sa classe».

Comente amus naradu sa gana de fàghere “outing” de Vittoria Stenico, tenet un’obietivu altruista: dimustrare a totu sas persones chi cunvivent cun custas caraterìsticas chi totu est possìbile. Cun impignu e cun fadiga, aguantende delusiones e sena si betare mai a terra,  ma a sa fine su 110 podet arribbare. E sa lode nos permitimus de bi la dare nois, pro sa fortza e su coràgiu chi at tentu.